Aν θέλαμε να κάνουμε μια διευκρίνιση για τους όρους ενήλικος και εκπαίδευση μπορούμε να πούμε ότι με τον όρο ενήλικος νοείται το άτομο που χαρακτηρίζεται από κοινωνική ωριμότητα, υπευθυνότητα, αυτοκαθορισμό και εκούσια συμπεριφορά. Με τον όρο εκπαίδευση νοείται η σχεδιασμένη και συγκροτημένη μάθηση, που έχει σαφή στόχο και αποβλέπει σε συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Οι διαφορές ανάμεσα στην εκπαίδευση ενηλίκων από την εκπαίδευση ανηλίκων οφείλεται στο ίδιο το γεγονός της απόστασης που χωρίζει αυτές τις δύο κατηγορίες εκπαιδευόμενων και στα χαρακτηριστικά τα οποία φέρει κάθε ομάδα.
Η εκπαίδευση των παιδιών του Δημοτικού σχολείου, των μαθητών του γυμνασίου, των φοιτητών στην ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση και των ενηλίκων απαιτούν διαφορετικές διδακτικές ? μαθησιακές διεργασίες. Η βάση προσέγγισης διαφέρει αν και πολλές φορές χρησιμοποιούμε παρόμοιες μεθόδους. Λόγω της ηλικίας των εκπαιδευομένων, αυτοί μπορούν να αντεπεξέλθουν σε διαφορετικές μαθησιακές δραστηριότητες και υποκινούνται να μάθουν πιο αποτελεσματικά με την εφαρμογή διδακτικών ? μαθησιακών μεθόδων που είναι κατάλληλες για το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο έχουν φθάσει.
Επίσης μεγάλη σημασία στη διαφορά της εκπαίδευσης ενηλίκων και ανηλίκων έχουν τα κίνητρα από τα οποία ξεκινούν να μάθουν. Το φάσμα των κινήτρων εκτός του ότι αποτελεί ένα εκτενές πεδίο, είναι τελείως διαφορετικό ανάμεσά τους.
Η εκπαίδευση στους ενήλικες πρέπει να λάβει υπόψη της την ενηλικιότητα των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας και τις ιδιαιτερότητες τις οποίες συνεπάγεται αυτή. Δεν πρέπει να έχει σαν στόχο αποκλειστικά την παροχή γνώσεων και αντιλήψεων αλλά να χρησιμοποιεί τακτικές και να υιοθετεί μεθόδους που προωθούν την ενεργητική συμμετοχή και την αυτοδυναμία τους
O Rogers θεωρεί ότι η εκπαίδευση ενηλίκων είναι σε τελική ανάλυση η εκπαίδευση ώριμης ηλικίας και με τον όρο αυτό εννοεί την παροχή σχεδιασμένων μαθησιακών δραστηριοτήτων σε άτομα που είναι ώριμα με κριτήρια όχι την ημερομηνία γέννησης, αλλά την υπευθυνότητά τους, την κοινωνική τους εμπειρία και τον ισορροπημένο τρόπο ύπαρξής τους. Υπό την έννοια αυτή, ειδοποιός διαφορά είναι ότι αντιμετωπίζει τους εκπαιδευόμενους ως άτομα που έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά και τα οποία οφείλει να σεβαστεί. Εφόσον η εκπαίδευση ενηλίκων σέβεται την ενηλικότητα όσων συμμετέχουν, είναι υποχρεωμένη να υιοθετεί εκπαιδευτικές μεθόδους που προωθούν την αυτονομία τους, την ελευθερία τους να χρησιμοποιούν και να αντιλαμβάνονται τη διδακτέα ύλη όπως οι ίδιοι το κρίνουν.
Από την άλλη, η εκπαίδευση ενηλίκων πρέπει να είναι αποτελεσματική. Πρέπει δηλ. να διασφαλίσει ότι οι εκπαιδευόμενοι θα κατακτήσουν το γνωστικό αντικείμενο, πράγμα που συχνά απαιτεί την εφαρμογή στοιχείων πειθαρχίας, την καθοδήγηση των εκπαιδευόμενων προς ένα προσχεδιασμένο αποτέλεσμα, τη μεταβίβαση γνώσεων μάλλον παρά την συμμετοχή σε μία διεργασία ελεύθερων επιλογών και αναζητήσεων.
Αν λάβουμε δε υπόψη μας την «θεωρία της ανδραγωγικής» όπως την θέτει ο M. Knowles, βλέπουμε πολλά σημεία στα οποία διαφέρει η εκπαίδευση ενηλίκων από αυτή των ανηλίκων. Τέτοια είναι το διαφορετικό μαθησιακό κλίμα που διαμορφώνεται στην εκπαιδευτική διαδικασία των ενηλίκων και χαρακτηρίζεται από τον αλληλοσεβασμό, την αλληλεπίδραση διδασκόντων ? διδασκόμενων, την ελευθερία έκφρασης, την ευρύτητα αναζήτησης και την φιλικότητα. Οι ενήλικες εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν ό,τι χρειάζονται και συνδέουν το αντικείμενο των σπουδών τους με τα τεκταινόμενα στην κοινωνική τους ζωή. Η θέση του εκπαιδευτικού στη διαδικασία μάθησης έχει περισσότερο το ρόλο του καθοδηγητή παρά του φορέα γνώσεων. Επίσης σημαντικές είναι και οι διαφορές στην μεθοδολογία που ακολουθείται αφού για τους ενήλικες πρέπει να επιλέγονται μέθοδοι που προάγουν την αλληλεπίδραση, την ανταλλαγή εμπειριών, την ευρετική πορεία προς τη γνώση, τη συλλογικότητα και τη συμμετοχή.
Σε ομάδες ανηλίκων, όλα αυτά τα χαρακτηριστικά τα οποία είδαμε ότι αφορούν τους ενήλικες, είτε λείπουν εντελώς είτε είναι ανεπτυγμένα σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Είναι δύσκολο σε ανήλικους να συναντήσουμε τάσεις αυτοδυναμίας, ενεργητικής συμμετοχής και ανεξαρτησίας. Άλλωστε στην ηλικία αυτή λείπουν οι γνώσεις και η εμπειρίες οι οποίες θα βοηθούσαν στη δομή μιας τεκμηριωμένης άποψης που θα οδηγούσε σε μια συγκεκριμένη στάση ζωής.
Μανώλης Τζιράκης
Θεολόγος